Co to jest Elgon

Świat pszczelarski od lat czeka na wyhodowanie pszczół odpornych na warrozę. Wtedy można by zarzucić chemiczne leczenie naszych pszczół przeciwko tej chorobie, zmniejszyć by były koszty prowadzenia pasieki, a także czasochłonność. Od kilku lat trwają badania nad wyprowadzeniem linii pszczół radzących sobie z pasożytem Varroa. W tym celu przebadano wiele gatunków oraz ras pszczół i dziś wiadomo, że wśród nich kilka radzi sobie całkiem dobrze z Varroa destructor, na przykład pszczoła wschodnia – Apis cerana. Wśród podgatunków Apis mellifera, stwierdzono w różnych raportach odporność na pasożyta w populacjach pszczół południowoafrykańskich – Apis mellifera capensis. Również badania pszczół wyżyny afrykańskiej – Apis mellifera scutellata dowiodły, że rasa ta radzi sobie z inwazją tego roztocza. Inną rasą wydającą się być odporną na warrozę są pszczoły egipskie – Apis mellifera lamarckii, oraz pszczoły Pólnocnej Afryki – Apis mellifera intermissa. Także wśród krainek jugosłowiańskich napotkano populacje odznaczające się odpornością na warrozę.

W cyklu artykułów przedstawię próby selekcji pszczół w kierunku odporności na pasożyta Varroa. Przedstawię również metody, które pomagają pszczołom w zwalczaniu Varroa, a do nich z pewnością zalicza się tzw. teoria małej komórki.

Najazd Szwedzki

Widok na górę Elgon

Widok na górę Elgon

Szwedzi, studiując raporty o niewielkich możliwościach znalezienia europejskich pszczół odpornych na warrozę (wyjątek stanowiły krainki jugosłowiańskie): postanowili wcielić w życie dewizę i filozofię życiową Brata Adama – twórcy pszczoły Buckfast: nie można wyhodować cech, które u danej populacji już wygasły. Te cechy trzeba „wziąć” z innej populacji i wprowadzić do dotychczasowej. Przytoczona reguła posłużyła szwedzkiej grupie pszczelarzy, Erikowi Osterlundowi, Erikowi Bjorklundowi, Bertowi Thrybomowi oraz towarzyszącemu im Holendrowi Michaelowi van der Zee, w próbie wyhodowania pszczół radzących sobie z pasożytem. Postanowiono wyprawić się do Afryki.

Członkowie wyprawy do Afryki. W środku stoi Brat Adam, który w wyprawie nie uczestniczył ze względu na zły stan zdrowia

Członkowie wyprawy do Afryki.
W środku stoi Brat Adam, który w wyprawie nie uczestniczył
ze względu na zły stan zdrowia

Brat Adam nie wziął w niej udziału ze względu na stan zdrowia. Na początku badań zainteresowano się pszczołą egipską – Apis mellifera lamarckii. Nie rozwija się ona szybko i wcześnie na wiosnę, czerwi do późnej jesieni. Pszczoła egipska nie spełniła oczekiwań badaczy. Zastanawiano się więc nad Apis mellifera scutellata. Jednak, ze względu na różnorodność i brak możliwości przewidzenia zachowania tych pszczół, zmieniono obiekt zainteresowań na Apis mellifera monticola. Zamierzeniem było przewiezienie jaj i nasienia od tych pszczół do Szwecji w celu prowadzenia badań. Pszczoły tej rasy zamieszkują deszczowe lasy w górach północnej Afryki na wysokości 2000-3000 m n.p.m.

Truteń Apis mellifera monticola

Truteń Apis mellifera monticola

Średnia roczna temperatura w tej części Afryki wynosi około 10° C. Rejony są wilgotne, mgliste i chłodne. Noce są zimne, nawet mroźne. A. m. monticola żyją w górach i są odizolowane od innych populacji i podgatunków pszczół żyjących na nizinach bądź na niższych wysokościach. Góra Elgon, na granicy z Ugandą jest miejscem występowania Apis mellifera monticola. Na niektórych obszarach spotyka się krzyżówki Apis mellifera monticola x apis mellifera scutellata. Komórki, z których wygryzały się robotnice, były mniejsze, co nie jest bez znaczenia w walce z warrozą, niż komórki europejskich pszczół. Po powrocie do Szwecji jaja zabrane z Mt. Elgon umieszczono w rodzinach wychowujących. Następnie wygryzione matki zostały unasienione nasieniem trutni Apis mellifera monticola. W tym samym okresie kilka matek Buckfast unasieniono nasieniem monticola i tak właśnie rozpoczęła się hodowla pszczół Elgon.

Matka pszczół Elgon

Matka pszczół Elgon

Podczas poddawania larw Apis mellifera monticola spostrzeżono, że były one niechętnie przyjmowane przez pszczołę włoską. Sytuacja zmieniła się, gdy larwy poddano pszczołom Buckfast. Przypuszcza się, że ciała larw zawierają inne feromony niż naszych europejskich pszczół. Zauważono również, że okres wygryzania się matek był o 1,5 dnia krótszy niż u pszczół włoskich czy u Buckfast. Okres zasklepienia czerwiu robotnic nie został jeszcze w pełni zbadany. Okres ten może być krótszy niż w przypadku naszych pszczół europejskich.

Drzewo z kłodą i pszczołami

Drzewo z kłodą i pszczołami

Na pszczołach Buckfast, włoskich oraz A. m. monticola i jej krzyżówkach przeprowadzono kilka eksperymentów. Przy badaniu rojliwości stwierdzono, że gdy u Buckfast i włoszek zdarzały się mateczniki, to u Apis mellifera monticola nie było żadnych. W badaniach agresywności stwierdzono, że pszczoły te nie odbiegają od innych pszczół występujących na terenie Szwecji.

Badania pokazały, że największą produkcyjnością odznaczają się A. m. monticola i jej krzyżówki. Inną ważną cechą jest odporność na zimno. Pszczoły tej populacji i jej krzyżówki rozpoczynały dzień pracy wcześniej od innych pszczół oraz kończyły go znacznie później. Niemieccy pszczelarze, z którymi nawiązałem kontakt, określają pszczoły Elgon jako mocne, odporne na nosemozę, chorobę roztoczową, z instynktem higienicznym, doskonale radzącą sobie z grzybicą otorbielakową czy zgnilcem. Dla szwedzkich naukowców najważniejsze było jednak badanie odporności na warrozę. Do wielu pasiek na terenie Szwecji rozesłano matki Elgon – czystorasowe oraz krzyżówki. Doświadczenia trwają. Część pszczół nie wykazuje odporności, inne rodziny charakteryzują się zdolnością nad kontrolowaniem i ograniczaniem liczebności pasożyta. Twórca pszczoły Elgon – Erik Österlund, poinformował mnie, że trwają dalsze prace hodowlane. Miejmy nadzieję, że zostaną uwieńczone sukcesem.

W naszej pasiece od szeregu lat mamy Elgony z najlepszego źródła. Zapraszamy!